(Ba)Twa’s in het tropisch regenwoud

In het zuidwesten van Uganda, maar ook in Rwanda, Burundi en omstreken, wonen de Batwa’s, Hutu’s en Tutsi’s. Een van de legenden gaat als volgt: God, de schepper, had 3 zonen, die hij wilde beproeven. Elk kreeg een emmer melk, die hij 1 nacht moest bewaken. De volgende dag bleek de emmer van zoon Tutsi nog tot de rand toe gevuld, bij zoon Hutu was die half leeg, en bij BaTwa was de melk weg. De schepper beloonde elke zoon naar zijn talenten. Zoon Tutsi kreeg veel vee en macht, zoon Hutu weinig vee en veel landbouwgrond en zoon Batwa geen vee en veel bosgrond. Iedereen was tevreden, want hun talenten werden volop benut.
Dat was de start van de BaTwa (een soort pygmeeën, wordt hier gezegd) trektocht die wij, Hennelies en Ipo, maakten door het tropische bos van het Mgahinga park met een drietal ‘originele BaTwa’s’ die ons onderweg alles zouden vertellen over hun talenten en de intussen praktisch uitgestorven leefwijze van de BaTwa’s.


Op vermakelijke wijze (variërend van verhalen, acteerwerk, zang en dans) kregen we langs onze wandeltocht van 4 uur, allerlei informatie toegespeeld. Zo woonden de tropische bosbewoner community’s (30 personen maximaal) slechts kort op 1 plaats. Bij overlijden of gebrek aan voedsel, moest er verhuisd worden; geen wonder dat er geen overblijfselen terug te vinden zijn. De provisorische hutten waren klein (jaha, pygmeeën) van bamboe en stro, De kinderopvang tijdens de jacht van pa en het huishoudelijke werk van ma was in een boomhut (ter bescherming tegen wilde beesten). De BaTwa vingen allerlei dieren met pijl en boog, speer en strikken, waarin zij, zo bleek uit diverse demonstraties, zeer behendig waren. Honing werd verzameld door bijen uit te roken met vuur dat je aanmaakt met twee houtjes. Allerlei tropische planten onderweg bleken eetbaar of een medicijn tegen allerlei kwalen, soms afgekeken van dieren die deze op dezelfde manier benutten. Men kende allerlei rituelen voor de begroetingen, de jacht en het eten, geboortes en overlijden, die gepaard gaan met zang, drums en dans.

Helaas leefden de afstammelingen van de drie zonen niet altijd in pais en vree, zowel BaTwa community’s onderling, als tussen die van Hutu’s en Tutsi’s. Een van de schuilplaatsen van de koning en veel van zijn onderdanen van de BaTwa’s, die we bezochten, bleek in een grote grot van de Mahavurungi vulkaan (oude uitgang van allerlei vulkanische gassen).
Het is de BaTwa’s niet goed vergaan in de afgelopen generaties: steeds meer bos is omgezet in landbouwgrond en sterker nog, de BaTwa’s zijn ten gunste van de Gorilla’s uit het overgebleven regenwoud van het Mgahingapark en ook uit andere bossen, c.q. parken rondom de 9 Virungu vulkanen, verdreven. De survival of the fittest kan raar uitpakken. Wij hebben een geslaagde dag gehad en hopen dat onze fees voor deze dag het leven van enkele BaTwa’s rondom het park hebben verlicht.